خلاصه : در روز بيستم جمادي الثاني 1320 هجري قمري مطابق با 30 شهريـور 1281 هجري شمسي ( 21 سپتامپر 1902 ميلادي) در شهرستان خمين از توابع استان مركزي ايران در خانواده اي اهل علـم و هجرت و جهاد و در خـانـدانـي از سلاله زهـراي اطـهـر سلام الله ...

هجرت به قـم، تحصيل دروس تكميلي وتدريس علوم اسلامي

اندكـي پـس از هجرت آيه الله العظمـي حاج شيخ عبد الكريـم حايري يزدي ـ رحـمه الله عليه ـ ( نـوروز 1300 هـجـري شمسـي، مـطابق بـا رجب المـرجب 1340 هجـري قمـري ) امام خميني نيز رهـسپار حـوزه علميه قـم گرديد و به سرعت مراحل تحصيلات تكميلي علوم حـوزوي را نزد اسـاتيد حـوزه قـم طـي كرد. كه مـي تـوان از فرا گرفتـن تـتـمـه مباحث كـتاب مطـول ( در علـم معاني و بيان ) نزد مرحوم آقا ميـرزا محمـد علـي اديب تهرانـي و تكميل دروس سطح نزد مرحـوم آيه الـله سيد محمد تقـي خـوانساري، و بيشتر نزد مرحـوم آيه الـله سيـد عـلي يثربي كاشاني و دروس فـقـه و اصـول نزد زعيـم حـوزه قـم آيـه الـله العظمي حاج شيخ عبدالكريـم حايري يزدي ـ رضـوان الـلـه عليهـم نام برد .
پـس از رحلت آيه الله العظمـي حـايـري يزدي تلاش امـام خمينـي به همراه جمعي ديگر از مجتهديـن حـوزه علميه قـم به نـتيچـه رسيـد و آيه الله العظمـي(رض) به عنـوان زعيـم حـوزه عـلميـه عازم قـــم گـرديـد. در اين زمان، امام خمينـي به عـنـوان يـكـي از مـدرسيـن و مجتهديـن صـاحب راءي در فـقـه و اصـول و فلسفه و عرفــان و اخلاق شناخته مي شد . حضرت امام طي سالهاي طولاني در حوزه علميه قـم به تدريـس چنديـن دوره فقه، اصـول، فلسفه و عرفان و اخـلاق اسـلامي در فيضيه، مسجـد اعظم، مسجـد محمـديه، مـدرسه حـاج ملاصـادق، مسجد سلماسي، و ... همت گماشت و در حـوزه علميه نجف نيز قريب 14 سال در مسجـد شيخ اعطـم انصــــاري (ره) معارف اهل بيت و فـقـه را در عاليترين سطـوح تدريـس نمود و در نجف بـود كه بـراي نخـستيـن بار .مبانـي نظري حكـومت اسلامـي را در سلسله درسهاي ولايت فـقيه بازگـو نمود.
امـام خمينـي در سنگـر مبـارزه و قيــام

روحيه مبارزه و جهاد در راه خـدا ريـشـه در بينـش اعـتـقـادي و تربيت و محيط خانـوادگي و شرايط سيـاسي و اجـتماعي طـول دوران زندگي آن حضرت داشـتـه است. مـبارزات ايـشان از آغاز نـوجـوانـي آغـاز و سيـر تكاملي آن به مـوازات تكـامـل ابـعاد روحي و عـلمي ايـشان از يكـسـو و اوضاع و احـوال سياسـي و اجتماعي ايـران و جـوامع اسـلامـي از سـوي ديگـر در اشكـال مخـتـلف ادامـه يـافـته است و در ســـال 1340 و 41 ماجراي انجمـنهاي ايالـتي و ولايـتي فرصـتـي پـديـد آورد تا ايـشان در رهبـريت قيام و روحـانيـت ايـفاي نقـش كنـد و بـديـن تـرتيـب قيـام سراسري روحانيت و ملت ايـران در 15 خـرداد سال 1342 با دو ويـژگـي برجستـه يعني رهـبري واحد امام خميـني و اسلامـي بـودن انگيـزه ها، و شعارها و هدفهـاي قيام، سرآغـازي شـد بر فـصـل نـويـن مـبارزات مـلـت ايران كه بـعد ها تحت نام انقلاب اسلامي در جهان شناخـتـه و معرفـي شـد امام خميـنـي خاطـره خـويـش از جنـگ بيـن المـلل اول را در حاليكه نـوجـواني 12 ساله بـوده چنين ياد مـي كند : مـن هـر دو جـنـگ بيـن المللـي را يادم هست ... مـن كـوچـك بـودم لكـن مـدرسـه مي رفـتـم و سربازهاي شـوروي را در هـمان مركزي كه ما داشـتيـم در خـميـن، مـن آنجا آنهـا را مي ديـدم و ما مـورد تاخت و تاز واقع مي شـديـم در جـنـگ بيـن المـلـل اول. حضـرت امام در جايي ديگر با ياد آوري اسامي بـرخي از خوانيـن واشـرار سـتمگر كه در پناه حكـومت مـركـزي بـه غـارت اموال و نواميـس مردم مي پرداختند مي فـرمايد : مـن از بچگي در جـنـگ بـودم ... ما مـورد زلقـي هـا بـوديـم، مـورد هـجـوم رجـبعليـهـا بــوديـم و خـودمان تفنگ داشتيـم و مـن در عيـن حالي كه تـقـريـبا شـايـد اوايـل بلوغم بود، بـچـه بودم، دور ايـن سنگـرهايي كه بـسـتـه بـود نـد در مـحل ما و اينها مي خـواسـتند هجـوم كـنند و غـارت كـنند، آنجا مي رفـتيــم سنگرها را سركشـي مي كرديـم كـودتاي رضا خان در سـوم اسفـند 1299 شمسـي كه بنابر گـواهـي اسـناد و مدارك تاريخـي و غير قابـل خـدشـه بـوسيله انگليـسها حـمايت و سازمانـدهـي شـده بـود هـر چـنـد كـه بـه سلطنت قاجاريه پايان بخشيد و تا حـدودي حكـومت مـلوك الطـوايـفـي خـوانيـن و اشـرار پـاركنـده را محمـدود سـاخت اما درعـوض آنچـنـان ديكتاتـوري پديد آورد كه در سايـه آن هـزار فاميـل بر سرنـوشـت مـلـت مظلـوم ايـران حاكـم شدند ودودمان پهـلـوي به تنهايي عهـده دار نقـش سابق خوانين و اشرار گرديد .
در چنينـي شرايطـي روحانيت ايران كه پـس از وقايع نهـضـت مشروطيت در تنگناي هجـوم بي وقـفـه دولتهـاي وقت و عـمال انگليسي از يكـسو و دشمـنيهاي غرب باختگان روشنفـكر مـآب از سـوي ديگر قـرار داشت براي دفاع از اسـلام و حـفـظ موجـوديت خـويـش بـه تكاپـو افـتاد. آيه الـلـه العظمي حاج شيخ عـبدالـكريـم حايري بـه دعـوت علماي وقت قـم از اراك به ايـن شهـر هجرت كرد واندكـي پـس از آن امـام خـميـني كه با بـهـره گيري از استعداد فـوق العاده خـويـش دروس مقـدماتي و سطـوح حـوزه علميه را در خـميـن و ارا ك با سـرعـت طي كرده بود به قـم هجرت كـرد و عملا در تـحكيـم موقعيت حـوزه نـو تاسيـس قـم مـشاركـتي فعال داشت.
زمان چندانـي نگذشت كه آن حضرت در اعداد فضلاي برجـسته اين حـوزه در عرفـان و فلسفه و فقه و اصـول شنـاخته شـد.
پـس از رحلت آيـه اللـه العظمي حايري ( 10 بهمـن 1315 ه-ش ) حـوزه علميه قـم را خطر انحلال تهـديد مي كرد. عـلماي مـتـعهـد به چاره جويي برخاستند. مدت هشت سال سرپرستي حـوزه علميـه قـم را آيات عـظـام :
سيد محمد حجت، سيد صدر الديـن صدر و سيـد محـمـد تقـي خـوانساري -رضوان الـلـه عليهـم ـ بر عهده گرفتند. در ايـن فاصله و بـخصـوص پـس از سقوط رضاخان، شرايط براي تحقق مرجعيت عظمي فراهـم گرديد. آيه الله العظمي بروجردي شخصيت علمي برجسته اي بـود كـه مـي تـوانست جانشين مناسبـي براي مـرحوم حايري و حفـظ كيان حـوزه بـاشـد. ايـن پيشنهاد از سـوي شاگردان آيـه الـلـه حايري و از جمله امام خـميـنـي به سرعت تعقيب شـد. شخص امام در دعـوت از آيـه الـلـه بـروجردي براي هجرت به قـم و پذيرش مسئوليت خطير زعامت حـوزه مجدانه تلاش كرد.
امام خمينـي كه با دقـت شـرايط سياسـي جامعه و وضعيـت حـوزه ها را زير نظر داشت و اطـلاعات خـويش را از طريق مطالـعه مـستمر كتب تاريخ معاصـر و مجلات و روزنـامـه هاي وقـت و رفـت و آمـد بـه تهـران و درك محضر بزرگاني همچون آيـه الـلـه مـدرس تكـميل مي كرد دريافـته بـود كه تـنها نقـطـه اميـد بـه رهـايـي و نجات از شـرايط ذلت باري كه پـس از شكست مشروطيت و بخصـوص پـس از روي كار آوردن رضا خان پديد آمده است، بيداري حوزه هاي عـلميـه و پيش از آن تضـميـن حيات حوزه ها و ارتبـاط معنـوي مـردم بـا روحـانيت مـي بـاشـد.
امام خميني در تعقيب هدفهاي ارزشمند خويش در سال 1328 طرح اصلاح اساس ساختار حـوزه علميه را با هـمـكاري آيـه الـلـه مـرتضـي حايـري تهيـه كرد و بـه آيـه الـلـه بـروجردي ( ره) پيشـنهاد داد. ايـن طرح از سوي شاگردان امام و طلاب روشـن ضمير حـوزه مـورد اسـتقبال و حمايت قرار گرفت .
اما رژيـم در محاسباتـش اشـتـبـاه كرده بـود. لايحه انجـمـنـهاي ايالتي و ولايتي كـه به مـوجـب آن شـرط مسـلمان بودن، سوگـند به قرآن كريـم و مرد بـودن انـتخاب كـنـنـدگان و كانديـداها تغيير مـي يافت در 16 مهـر 1341 ه - ش به تصـويب كـابيـنـه اميـر اسـد الـلـه علـم رسيـد. آزادي انتخابات زنان پـوششـي براي مخفي نگـه داشـتـن هـدفـهاي ديگر بـود.
حذف و تغيير دو شـرط نخـست دقيـقا بـه منظور قانـونـي كـردن حضـور عناصر بهايـي در مصـادر كـشـور انتخاب شـده بـود. چـنانكه قـبـلا نيـز اشاره شد پـشتيـبـاني شـاه از رژيـم صهيـونيـستـي در تـوسعه مناسبات ايران و اسرائيل شرط حمايـتهاي آمـريـكـا از شـاه بـود. نـفـوذ پيـروان مـسـلك استعـمـاري بهـائيت در قـواي سه گانه ايران ايـن شرط را تحقق مـي بخشيد. امام خميـنـي به هـمراه عـلماي بزرگ قـم و تهـران به محض انتشار خبر تصويب لايحه مـزبور پـس از تبادل نـظـر دسـت به اعـتـراضات همه جانبه زدند .
نقـش حضرت امام در روشـن ساختـن اهداف واقعي رژيـم شـاه و گوشـزد كـردن رسالت خطير علما و حـوزه هاي علميـه در ايـن شـرايـط بـسيـار مـوثـر وكارساز بـود. تلگرافـهـا و نامـه هـا سرگـشـاده اعـتـراض آميز علما به شاه و اسـد الـلـه علـم مـوجي از حـمايـت را در اقـشار مخـتلف مردم برانگيخت. لحـن تلگرافـهـاي امام خميـنـي به شاه و نخست وزير تند و هشـدار دهنده بود. در يكـي از ايـن تلگرافها آمده بـود :
اينجانب مجددا به شما نصيحت مي كنـم كه بـه اطاعت خـداوند مـتعـال و قانـون اساسـي گردن نهيد واز عواقب وخيـمـه تخلف از قـرآن و احـكام علماي ملت و زعماي مسلميـن و تخـلف از قانـون اساس بـترسيد وعـمـدا و بـدون مـوجب مـمـلكت را به خطـر نيـنـدازيد و الا علماي اسلام درباره شمـا از اظهار عقيـده خـودداري نخـواهنـد كـرد .
بديـن ترتيـب ماجراي انجـمنهاي ايـالـتي و ولايـتـي تجربـه اي پيروز و گرانقدر براي ملت ايران بـويژه از آنجهـت بـود كـه طي آن ويـژگيـهـاي شخصيتـي را شناخـتـنـد كه از هر جهـت براي رهـبـري امت اسلام شايسته بـود. باو جـود شكست شـاه در ماجـراي انجـمـنها، فـشـار آمريكـا بـراي انجـام اصلاحـات مـورد نظر ادامـه يافت. شـاه در ديـماه 1341 هجـري شمسي اصـول ششگانه اصلاحات خويـش را بر شمرد و خـواستار رفـراندوم شد . امام خميني بار ديگـر مراجع و عـلمـاي قـم را بـه نـشـست و چاره جويي دوباره فراخواند .
با پيشنهاد امام خميني عيـد باسـتانـي نـوروز سـال 1342 در اعـتراض به اقدامات رژيم تحريـم شد. در اعلاميه حضـرت امام از انـقـلاب سـفيـد شاه بـه انقـلاب سيـاه تعـبيـر و هـمـسـويـي شـاه بـا اهـداف آمريكا و اسرائيل افـشا شده بود . از سـوي ديگـر، شـاه در مـورد آمادگي جامـعـه ايـران بـراي انجام اصلاحات آمـريكا به مـقامات واشـنگـتـن اطـميـنان داده بـود و نام اصـلاحات را انقـلاب سـفيـد نهاده بـود. مخالـفت عـلما براي وي بسيار گران ميآمد .
امام خميـني در اجـتماع مردم، بي پروا از شخـص شـاه به عنـوان عـامل اصلـي جنايات و هـمـپيـمان بـا اسـرائيـل ياد مـي كـرد و مـردم را بـه قيام فرا مـي خـوانـد. او در سـخـنـراني خـود در روز دوازده فـرورديـن 1342 شديـدا از سـكـوت عـلماي قـم و نجف و ديگر بلاد اسلامي در مقابل جنايات تازه رژيـم انـتـقـاد كرد و فـرمـود : امـروز سكـوت هـمـراهي بـا دستگـاه جبـار است حضـرت امـام روز بعد ( 13 فرورديـن 42 ) اعلاميـه معروف خـود را تحت عنـوان شاه دوستي يعني غارتگري منـتـشر ساخت .
راز تاءثير شگـفت پيـام امام و كـلام امـام در روان مخاطـبيـنـش كه تا مرز جانـبازي پيـش مـي رفت را بايـد در هـميـن اصـالت انـديشه، صلابت راي و صـداقت بـي شـائبه اش بـا مـردم جستجـو كـرد .
سال 1342 با تحريـم مراسـم عيـد نوروز آغـاز و با خـون مظـلـوميـن فيضيه خـونرنگ شد. شـاه بر انجام اصـلاحات مـورد نظـر آمـريكـا اصـرار مـي ورزيـد و امام خـميـني بر آگاه كردن مردم و قيـام آنـان در بـرابـر دخـالتهاي آمـريكـا و خيـانـتهاي شاه پـافـشـاري داشـت. در چهـارده فرورديـن 1342 آيـه الله العظمـي حكيـم از نجف طـي تلگـرافـهـايي بـه علما و مراجع ايران خـواستار آن شد كـه همگـي به طـور دسـتـه جمـعي به نجف هجرت كنند. اين پيشنهاد براي حفـظ جان عـلما و كيان حـوزه ها مطرح شده بود .
حضرت امام بـدون اعـتـنا بـه ايـن تهـديـدها، پاسخ تلگـراف آيـه الـلـه العـظـمي حكيـم را ارسال نمـوده و در آن تاكيـد كرده بـود كـه هـجـرت دسـتـه جمـعي علما و خالـي كـردن حـوزه علميه قـم به مصلحت نيست .
امام خميـنـي در پيامـي( بـه تايخ 12 / 2 / 1342 ) بـمناسـبـت چهـلـم فاجعـه فيـضيـه بـر همـراهـي عـلما و مـلت ايران در رويارويـي سـران ممـالك اسلامـي و دول عربـي بـا اسـرائيل غاصب تـاكيد ورزيد وپيمانهاي شـاه و اسـرائيل را محكـوم كرد .
قيام 15 خرداد

ماه محرم 1342 كه مـصادف با خرداد بـود فـرا رسيد. امام خميني از ايـن فـرصت نهـايت اسـتفاده را در تحـريك مردم بـه قيام عـليـه رژيـم مستبد شاه بعمل آورد .
امام خميني در عـصـر عاشـوراي سال 1383 هجري قمـي( 13 خرداد 1342شمسي ) در مـدرسه فيضيـه نطق تاريخـي خـويـش را كه آغازي بر قيام 15 خرداد بود ايراد كرد .
در هميـن سخنراني بـود كه امام خميـني بـا صداي بلند خطاب به شاه فرمـود : آقا مـن به شما نصيحت مـي كنـم، اي آقاي شـاه ! اي جنـاب شاه! مـن به تو نيصحت مي كـنم دسـت بـردار از اين كارها، آقا اغـفـال مي كنند تو را. مـن ميل ندارم كـه يـك روز اگر بـخـواهـند تـو بـروي، همه شكر كـنند ... اگر ديكـته مي دهند دسـتت و مي گـويند بخـوان، در اطـرافـش فكـر كـن .... نصيحت مرا بـشـنـو ... ربط ما بيـن شـاه و اسرائيل چيست كه سازمان امنيت مـي گـويد از اسرائيـل حرف نزنيـد ... مگر شاه اسـرائيلـي است ؟ شاه فـرمان خامـوش كـردن قيـام را صادر كـرد. نخست جمع زيادي از ياران امام خمينـي در شـامگاه 14 خرداد دستگيـر و ساعت سه نيمه شب ( سحـرگاه پانزده خـرداد 42 ) صـدها كماندوي اعـزامـي از مركز، منزل حضرت امـام را محاصره كردند و ايشان را در حاليكه مشغول نماز شب بـود دستگيـر و سـراسيـمـه بـه تهـران بـرده و در بازداشــتگاه باشگاه افـسـران زنـدانـي كـردنـد و غروب آنروز به زندان قـصر مـنتقل نمـودنـد . صـبحگاه پـانـزده خـرداد خبـر دستگيري رهـبـر انقلاب بـه تهـران، مـشهـد، شيـراز وديگـر شهرها رسيـد و وضعيتـي مشـابه قـم پـديد آورد .
نزديكترين نديم هميشگي شاه، تيمـسار حسيـن فردوست در خاطراتش از بكارگيري تجربيات و همكاري زبـده ترين ماموريـن سياسي و امـنيـتي آمريكا براي سركـوب قيام و هـمچنيـن از سراسيمگـي شاه و دربـار وامراي ارتـش وساواك در ايـن ساعـات پرده بـرداشـتـه و تـوضيح داده است كه چگـونه شـاه و ژنـرالهـايـش ديـوانه وار فرمان سركـوب صادر مي كردند .
امام خمينـي، پـس از 19 روز حبـس در زنـدان قـصـر بـه زنـدانـي در پـادگـان نظامـي عشـرت آبـاد منتقل شـد .
با دستگيري رهبـر نهـضـت و كـشتار وحشيانه مـردم در روز 15 خـرداد 42، قيام ظاهرا سركوب شد. امـام خميني در حبـس از پاسخ گفتـن بـه سئوالات بازجـويان، با شهـامت و اعلام ايـنكه هيـئـت حاكمه در ايـران و قـوه قضائيه آنرا غير قـانـونـي وفـاقـد صلاحيت مـي داند، اجتـناب ورزيـد. در شامگاه 18 فـرورديـن سال 1343 بـدون اطلاع قـبـلي، امام خميني آزاد و به قـم منتقل مـي شـود. بـه محض اطلاع مردم، شـادمـاني سراسر شهر را فرا مـي گيرد وجشنهاي باشكـوهي در مـدرسه فيـضيـه و شهـر بـه مـدت چـنـد روز بـر پا مـي شـود . اوليـن سالگـرد قيام 15خـرداد در سال 1343 با صـدور بيانيه مـشتـرك امام خميـنـي و ديگر مراجع تقليد و بيانيه هاي جداگانه حـوزه هاي علميه گرامـي داشـتـه شـد و به عنـوان روز عزاي عمـومـي معرفـي شـد.
امـام خمينـي در هـميـن روز ( 4 آبـان 1343 ) بيانيـه اي انقلابـي صادر كرد و درآن نـوشـت : دنيا بـدانـد كه هر گرفـتاري اي كـه ملـت ايـران و مـلـل مسلميـن دارنـد از اجـانب اسـت، از آمـريكاست، ملـل اسلام از اجـانب عمـومـا و از آمـريكـا خصـوصـا متنفــر است ... آمـريكـاست كه از اسـرائيل و هـواداران آن پشتيبـانـي مـي كنـد. آمريكاست كه به اسرائيل قـدرت مـي دهـد كه اعراب مسلـم را آواره كند. افشاگري امام عليه تصـويب لايحه كاپيتـولاسيون، ايران را در آبان سـال 43 در آستـانه قيـامـي دوبـاره قرار داد .
سحرگاه 13 آبان 1343 دوباره كماندوهاي مـسلح اعـزامي از تـهـران، مـنزل امام خميـني در قـم را محاصره كـردنـد. شگـفـت آنـكه وقـت باز داشت، هـمـاننـد سال قـبـل مصادف با نيايـش شبـانه امام خمينـي بـود .حضرت امام بازداشت و بـه هـمراه نيروهاي امـنيـتي مـستقيما بـه فرودگاه مهرآباد تهران اعـزام و بـا يك فـرونـد هـواپيـماي نظامي كـه از قبل آماده شـده بـود، تحت الحـفـظ مامـوريـن امـنيـتي و نظامي بـه آنكارا پـرواز كـرد. عـصـر آنـروز سـاواك خـبـر تـبـعيـد امـام را بـه اتهام اقـدام عليه امنيت كشـور ! در روزنـامه ها مـنتـشـر سـاخت.
عليرغم فضاي خفقان موجي از اعتراضها بـه صـورت تـظـاهـرات در بـازار تهران، تعطيلي طولاني مدت دروس حوزه ها و ارسال طومارها و نامـه ها به سازمانهاي بيـن المللـي و مـراجع تقليـد جلـوه گـر شد.
اقامت امام در تركيه يازده ماه به درازا كشيد در اين مدت رژيم شاه با شدت عمل بـي سابقه اي بقاياي مقاومت را در ايران در هـم شكـست و در غياب امام خميني به سرعت دست به اصلاحات آمريكا پـسند زد. اقـامت اجباريدر تـركيـه فـرصتـي مغـتـنـم بـراي امـام بـود تا تـدويـن كتـاب بزرگ تحـريـر الـوسيله را آغاز كند.

تبعيـد امـام خمينـي از تـركيه به عراق

روز 13 مهرماه 1343 حضرت امام به هـمـراه فرزنـدشان آيه الله حاج آقا مصطفـي از تركيه به تبعيدگاه دوم، كشـور عراق اعزام شدند . امام خميني پس از ورود بـه بـغداد بـراي زيارت مرقـد ائـمه اطهار(ع) به شهــرهــاي كاظميـن، سامـرا و كـربلا شتـافت ويك هـفـته بعد بـه محل اصلـي اقـامت خـود يعنـي نجف عزيمت كرد.
دوران اقامت طـولانـي و 13 ساله امام خميني در نجف در شرايطي آغاز شد كه هر چند در ظاهر فشارها و محدوديـتهاي مستقيـم در حـد ايـران و تـركيه وجـود نـداشت اما مخالفـتها و كارشكـنيها و زخـم زبانهـا نـه از جـبـهـه دشمـن رويارو بـلكه از ناحيه روحاني نمايان و دنيا خـواهان مخفي شده در لباس ديـن آنچنان گـسترده و آزاردهنده بود كه امام با هـمـه صـبر و بـردباري معروفـش بارها از سخـتي شرايط مبارزه در ايـن سالها بـه تلخي تمام ياد كرده است. ولي هيچيـك از ايـن مصـائب و دشـواريها نـتـوانـست او را از مـسيــري كه آگـاهانه انتخاب كرده بود باز دارد .
امام خميني سلسله درسهاي خارج فـقه خـويـش را با همه مخالفتها و كارشكنيهاي عناصر مغرض در آبان 1344 در مسجد شيخ انصاري (ره) نجف آغاز كرد كه تا زمان هجـرت از عراق به پاريـس ادامه داشت . حوزه درسي ايشان به عنـوان يكي از برجسته تريـن حوزه هاي درسي نجف از لحـاظ كيفيت و كميت شـاگـردان شنـاخته شـد .
امام خمينـي از بدو ورود بـه نجف بـا ارسال نامـه ها و پيكـهايي بـه ايران، ارتباط خويـش را بـا مـبارزيـن حـفـظ نـموده و آنان را در هـر منـاسبـتـي بـه پـايـداري در پيگيـري اهـداف قيام 15 خـرداد فـرا مي خواند .
امام خميني در تمام دوران پـس از تـبـعيد، عليرغـم دشواريهاي پديد آمـده، هيچگاه دست از مبارزه نـكـشيـد، وبـا سخنـرانيها و پيامهـاي خـويـش اميـد به پيـروزي را در دلها زنـده نگـاه مي داشت .
امام خميني در گفتگـويي با نمانيده سازمان الفـتـح فـلسطيـن در 19 مهر 1347 ديـدگاههاي خويش را درباره مسائل جهان اسلام و جهاد ملت فلسطين تشريح كرد و در همين مصاحبه بر وجوب اختصاص بخشي از وجـوه شـرعي زكات بـه مجـاهـدان فلسطينـي فتـوا داد .
اوايل سال 1348 اختلافات بيـن رژيـم شاه و حزب بـعث عراق بـر سر مرز آبـي دو كشـور شدت گرفت. رژيـم عراق جمع زيادي از ايـرانيان مقيـم اين كشـور را در بـدتريـن شرايط اخراج كرد. حزب بـعث بـسيار كوشيد تا از دشمـني امام خميـني با رژيـم ايـران در آن شرايط بـهـره گيرد .
چهار سال تـدريس، تلاش و روشنگري امام خميـنـي تـوانسته بـود تا حـدودي فضاي حـوزه نجف را دگرگـون سازد. اينـك در سال 1348 علاوه بر مبارزين بيـشمار داخل كشور مخاطبين زيادي در عراق، لبـنان و ديگر بـلاد اسلامـي بـودنـد كه نهـضت امام خميني را الگـوي خويـش مي دانستند .
امـام خمينـي و استمـرار مبـارزه ( 1350 ـ 1356 )

نيمه دوم سال 1350 اختلافات رژيـم بعثـي عراق و شاه بالا گـرفت و به اخراج و آواره شـدن بسياري از ايرانيان مقيـم عراق انجاميد. امام خميني طـي تلگرافي به رئيـس جمهور عراق شديدا اقدامات ايـن رژيـم را محكـوم نمود. حضرت امام در اعتراض به شرايط پيـش آمـده تصميـم به خـروج از عراق گـرفت اما حكـام بـغداد بـا آگـاهـي از پيـامـدهـاي هجـرت امـام در آن شـرايط اجـازه خـروج ندادند سال 1354 در سالگرد قيام 15 خـرداد، مـدرسه فيضيه قـم بار ديگر شاهـد قيام طلاب انقلابـي بـود. فريادهاي درود بر خمينـي ومـرگ بر سلسله پهلـوي به مـدت دو روز ادامه داشت پيـش از ايـن سازمانهـاي چـريكـي متلاشـي شـده وشخصيتهاي مذهي و سياسي مبارز گرفـتار زندانهاي رژيم بودند .
شاه در ادامه سياستهاي مذهـب ستيز خود در اسفنـد 1354 وقيحـانه تاريخ رسمـي كشـور را از مـبداء هجرت پيامـبـر اسلام بـه مبداء سلطنت شاهان هخامنشي تغيير داد. امام خميني در واكنيشي سخت، فـتوا به حرمت استفاده از تاريخ بـي پايـه شاهنشاهـي داد. تحريـم اسـتفـاده از ايـن مبداء موهـوم تاريخي هـمانند تحريـم حزب رستاخيز از سـوي مردم ايران اسـتقبال شـد و هر دو مـورد افـتـضاحـي براي رژيـم شاه شـده و رژيـم در سـال 1357 ناگزيـر از عقـب نشينـي و لغو تـاريخ شاهنشاهي شد .
اوجگيري انقلاب اسلامي در سال 1356 و قيام مـردم

امام خمينـي كه بـه دقت تحـولات جاري جهان و ايـران را زيـر نظر داشت از فـرصت به دست آمـده نهـايت بـهـره بـرداري را كـرد. او در مرداد 1356 طـي پيامي اعلام كرد : اكنون به واسطـه اوضاع داخلي و خارجي و انعـكاس جنايات رژيـم در مجامع و مطـبـوعات خارجي فرصتي است كه بايد مجامع علمي و فـرهـنگي و رجال وطـنـخـواه و دانشجويان خارج و داخل و انجمـنهاي اسلامي در هر جايـي درنگ از آن استفاده كنند و بي پرده بپا خيزند .
شهادت آيه الله حاج آقا مصطفي خميني در اول آبان 1356 و مراسم پر شكـوهـي كه در ايران برگزار شـد نقـطـه آغازي بـر خيزش دوباره حـوزه هاي علميه و قيام جامعه مذهـبي ايران بـود. امام خميني در همان زمان به گـونه اي شگفت ايـن واقعه را از الطـاف خفيـه الهي ناميده بـود. رژيـم شاه با درج مقاله اي تـوهيـن آميـز عـليـه امام در روزنامه اطلاعات انتقام گرفت. اعتراض بـه ايـن مـقـاله، بـه قيام 19 دي مـاه قـم در سـال 56 منجـر شد كـه طي آن جمعي از طلاب انقلابـي به خـاك و خـون كشيـده شـدند . شاه عليـرغم دست زدن به كشتارهاي جمعي نتـوانست شعله هاي افروخته شده را خاموش كند .
او بسيج نطـامـي و جهاد مسلحـانه عمـومـي را بـعنــــوان تنها راه باقيمانـده در شرايط دست زدن آمريكا بـه كـودتاي نظامـي ارزيـابـي مي كرد .
هجرت امام خميني از عراق به پاريس

در ديدار وزراي خارجه ايران و عراق در نيـويـورك تصـميـم به اخراج امام خمينـي از عراق گرفته شـد. روز دوم مـهـر 1357 مـنزل امـام در نجف بـوسيله قـواي بعثـي محاصره گرديـدانعكاس ايـن خبـر با خشـم گستـرده مسلمانان در ايران، عراق و ديگـر كشـورها مـواجه شـد .
روز 12 مهر ،امام خميني نجف را به قصد مرز كـويت ترك گـفـت. دولت كويـت با اشاره رژيـم ايـران از ورود امـام بـه ايـن كـشـور جلوگيـري كـرد. قـبـلا صحـبـت از هجـرت امام بـه لبـنـان و يا سـوريه بـود امـا ايشان پـس از مشـورت با فـرزنـدشان ( حجه الاسلام حاج سيـد احمـد خمينـي ) تصميـم بـه هجـرت به پاريـس گرفت. در روز 14 مهـر ايشان وارد پاريس شدند .
و دو روز بعد در منزل يكي از ايرانيـان در نوفـل لـوشـاتــو ( حـومـه پاريـس ) مستقـر شـدنـد. ماءمـوريـن كاخ اليزه نظر رئيـس جـمهـور فـرانسه را مبنـي بـر اجتناب از هرگـونه فـعـاليـت سياسـي بـه امام ابلاغ كـردنـد. ايـشـان نيز در واكـنـشــي تنـد تصـريح كـرده بـود كه ايـنگونـه محدوديتها خلاف ادعاي دمكراسي است و اگر او ناگزير شـود تا از ايـن فرودگـاه بـه آن فـرودگـاه و از ايـن كـشـور بـه آن كـشـور بـرود بـاز دست از هـدفهايـش نخـواهـد كشيـد .
امام خميـني در ديـماه 57 شـوراي انقلاب را تكشيل داد. شاه نيز پـس از تشكيل شـوراي سلطـنـت و اخـذ راي اعـتـماد بـراي كـابينه بختيار در روز 26 ديـماه از كشـور فـرار كـرد. خـبـر در شـهـر تهران و سپـس ايران پيجيد و مردم در خيابانها به جشـن و پايكـوبي پرداختند
بازگشت امام خميني به ايران
پس از 14 سال تبعيـد

اوايل بهمـن 57 خبر تصميم امام در بازگشت بـه كـشور منتشر شد. هر كس كه مي شنيد اشك شوق فرو مي ريخت. مردم 14 سال انتظار كشيده بـودنـد. اما در عيـن حال مردم و دوستان امام نگـران جان ايشان بـودند چرا كه هنوز دولت دست نشانده شاه سر پا و حكومت نظامي بر قرار بود. اما امام خميني تصميـم خويـش را گرفته و طي پيامـهـايي به مردم ايران گـفـته بـود مي خـواهد در ايـن روزها سرنـوشـت سـاز و خطير در كنار مردمـش باشد. دولت بخـتيار با هماهنگي ژنرال هايزر فـرودگـاههاي كشـور را به روي پـروازهـاي خـارجي بست.
دولت بختيار پـس از چنـد روز تـاب مقـاومـت نيـاورد و ناگزيـر از پذيرفتـن خـواست ملت شـد. سرانجام امام خمينـي بامداد 12 بهمـن 1357 پـس از 14 سال دوري از وطـن وارد كشـور شـد . استقبال بـي سـابـقـه مـردم ايـران چنـان عـظيـم و غيـر قـابل انكـار بــود كه خبرگزاريهاي غربـي نيز ناگزير از اعـتـراف شـده و مستـقـبـليـن را 4 تا 6 ميليون نفر برآورد كردند .