كجا دروغ بگوييم ؟

شنبه 01 ارديبهشت 1403

كجا دروغ بگوييم ؟

تاريخ : 1393/09/16

رابطه دروغ و گناهان ديگر از اين نظر است كه انسان گناهكار هرگز نمي‏ تواند، راستگو باشد،

راست گويي و مبارزه با كذب و دروغ از اهميت فوق العاده اي در تعليمات اسلامي برخوردار است. امام صادق (ع) مي ‏فرمايد: "نگاه به ركوع و سجود طولاني افراد نكنيد، چرا كه ممكن است عادت آنها شده باشد، به طوري كه اگر آن را ترك كنند ناراحت شوند، ولي نگاه به راست گويي و امانت داري آنها كنيد"[1]؛ يعني راست گويي و امانت ملاكِِ خوبي و ايمان افراد است.

در حديثي از امام باقر (ع) آمده است: "خداوند متعال براي شر و بدي، قفل هايي قرار داده كه كليد آن قفل ها شراب است (چرا كه مانع اصلي زشتي ها و بدي ها عقل است و مشروبات الكلي عقل را از كار مي‏اندازد) سپس اضافه فرمود: دروغ از شراب هم بدتر است[2]

رابطه دروغ و گناهان ديگر از اين نظر است كه انسان گناهكار هرگز نمي‏ تواند، راستگو باشد، چرا كه راستگويي موجب رسوايي او است، و براي پوشاندن آثار گناه معمولا بايد متوسل به دروغ شود. به عبارت ديگر، دروغ انسان را در مقابل گناه آزاد مي ‏كند، و راستگويي محدود.[3]

يكي از ضررهاي بزرگ دروغ اين است كه نابود كننده سرمايه اطمينان است. مي‏ دانيم مهمترين سرمايه يك جامعه اعتماد متقابل و اطمينان عمومي است، و مهمترين چيزي كه اين سرمايه را به نابودي مي‏ كشاند دروغ و خيانت و تقلب است، و يك دليل عمده بر اهميت فوق العاده راستگويي و ترك دروغ در تعليمات اسلامي همين موضوع است، ولي با اين حال در موارد و شرايطي كه اضطرار (احتياج شديد) به دروغ گفتن در كار باشد گفتن دروغ جايز شمرده شده است، اما اين جواز به مقدار اضطرار تا زماني است كه اضطرار وجود داشته باشد نه بيشتر. مقصود از اضطرار در اينجا، احتياج شديد به ارتكاب دروغ براي جلو گيري از ضرر هاي بزرگي همچون به خطر افتادن جان انسان يا سلامتي او و يا جلوگيري از تهاجم دشمن به سرزمين اسلام و يا جلو گيري از اختلاف بين برادران مسلمان و به طور كلي تمام مواردي كه اهميتش از قبح دروغ بيشتر باشد.

اين نكته را بايد متذكر شد كه اگر چه دروغ گفتن از ديد شرع در موارد اضطرار و براي دفع ضررهاي بزرگ و غير قابل تحمل جايز است، اما چنانچه راهي وجود داشته باشد كه بدون ارتكاب دروغ، ضرر را دفع كند بايد آن راه بر گزيده شود. يكي از اين راهها روش «توريه» است. توريه يعني كلامي كه از آن دو معنا فهميده شود: يكي معناي ظاهر و آشكار كه ذهن شنونده به سرعت به آن منتقل مي‏شود، و ديگري معناي نهاني و ناپيدا كه مقصود اصلي گوينده است و ذهن شنونده به آن منتقل نمي‏شود. اگر انسان براي برطرف كردن زيان از خود يا مسلماني ديگر ناچار به استفاده از توريه يا دروغ شود، لازم است «توريه» كند.

در موارد اضطرار به ارتكاب دروغ، فرقي نيست كه ضرر متوجه خود انسان باشد يا متوجه ديگر مومنين.

حضرت رضا (ع) ‏فرمود: همانا شخصي در حق برادر مسلمانش سخن راستي مي‏گويد كه با اين گفتار، او را گرفتار مي كند؛ پس نزد خدا از دروغگويان است و همانا شخصي در حق برادر مسلمانش دروغي مي‏گويد كه با آن دروغ، از او دفع ضرر مي‏كند؛ پس نزد خدا از راستگويان است.[4]

امام صادق (ع) فرمودند: در روز قيامت، از هر دروغي بازخواست مي‏ شود، مگر از سه مورد: يكي اين كه شخصي كه در حال جنگ، [ دشمن را ] فريب دهد، اين دروغ از او برداشته مي‏شود؛ دوم هنگامي كه دروغ باعث «اصلاح ذات البين» (حل اختلاف و ايجاد صلح و آشتي بين دو مسلمان) شود و....[5]

پيامبر اكرم (ص) به حضرت علي(ع) وصيت فرمود: همانا خداوند دروغ به مصلحت و خير را دوست دارد و از راستي كه فساد در پي‏داشته باشد، متنفر است[6].

البته رعايت مقدار و ميزان دروغ لازم براي ايجاد صلاح، ضرورت دارد و نبايد از حد لازم تجاوز كرد؛ چرا كه تجاوز از حد لازم، انسان را به خوي دروغگويي مبتلا مي‏كند و حضرت صادق (ع) مي‏فرمايد: اصلاح گر سرشت دروغگويي ندارد.[7] آنچه از روايت پيشين مي‏ توان فهميد اين است كه انسان به بهانه اصلاح جامعه، و ايجاد صلح و آشتي بين دو مسلمان، مجاز به دروغگويي بي‏ جا و بي‏ اندازه نيست؛ بلكه بايد ميزان لازم را رعايت كند.

0/5 امتياز (0)